«Kolapso ekosoziala» du hizpide: planetaren muga fisikoak gainditu izanaren kausak eta ondorioak aztertu ditu Yayo Herrerok. Baina klima aldaketaz harago doa haren analisia: metabolismo ekonomikoez eta gatazka sozialez mintzo da.
kasketaz antropologoa eta nekazaritza ingeniaria da Yayo Herrero (Madril, 1965), baina borroka ekofeministan egin du ibilbidea. Espainiako Ecologistas en Accion federazioko buru jardun ostean, FUHEM fundazioan dabil egun, iraunkortasuna eta hezkuntza uztartzen. La gran encrucijada (Bidegurutze handia) liburua argitaratu berri du, Fernando Prats arkitektoarekin eta Alicia Torrego fisikariarekin batera.
Azken deia manifestua da liburuaren abiapuntua; 2014an kolapso ekosozialaz ohartarazi zuen. Zertan datza kolapsoa?
70eko urteetan argitaratutako Meadows txostenak jada azaleratu zuen hazkunde ekonomiko etengabea bideraezina zela, baliabide fisikoak mugatuak direlako, eta planetako bizia leheneratzea ahalbidetzen duten ziklo naturalen erritmoa ez datorrelako bat kapitalismoaren metabolismoekin. Orduan ohartarazi zuten muga horiek gaindi zitezkeela, eta 40 urte geroago, gainditu egin ditugu. Batetik, hainbat baliabide agortu dira; horrek ez du esan nahi petrolioa edo mineralak amaitu direnik, baizik eta geratzen dena ateratzea oso zaila dela, eta ez duela merezi. Eta, bestetik, giza biziarentzat funtsezkoak diren hainbat dinamika —polinizazioa, fotosintesia, uraren oneratzea...— urritzen ari dira, klima aldaketaren eta bioaniztasun galeraren ondorioz. Kolapso egoeran, arriskua dago produzitzeko eta ekonomia antolatzeko moduak bat-batean erortzeko, eta hala, bizia iraunarazi ezin izateko.
Zein aldagai dago kolapso hori neurtzeko?
Asko dauzkagu: berotegi efektuko gasen isuriak, itsasoaren maila igotzea, muturreko gertaera klimatikoak areagotzea... Baina aldagai oinarrizkoena aztarna ekologikoa da: adierazten du pertsona, hiri edo herrialde batek zenbat lur eremu behar duen bere bizi estilo materiala mantentzeko. Adibidez: Espainiako Estatuko biztanleek batez beste kontsumitzen dutena mantentzeko, hiru planeta baino gehiago beharko genituzke. Gainera, hondatze ekologikoa justiziarekin lotzea ahalbidetzen digu aldagai horrek: erakusten digu leku batzuetan lurraldeak ematen diena baino askoz material, baliabide eta energia gehiagorekin bizi direla, eta, beraz, kanpotik ekarri behar dutela. Ekonomiaren eremu materialaren hazkundea beste pertsona eta lurralde batzuen bizkar egin da beti.
Liburuan ongizate iraunkor kontzeptua erabili duzue: aztarna ekologikoaren eta giza garapenaren indizearen uztartze bat da, planetaren mugak errespetatzen dituena. Halakorik lortu duen herrialderik ba al da?
Polemikoa izaten da, baina orain arte Kuba da bi aldagaiok ondo uztartu dituen herri bakarra. Izan ere, energia eta materialen bat-bateko kolapsoa izan duen bakarrenetakoa da. 1990eko urteetara arte, Kubaren ekonomia kanaberan oinarrituta egon zen: produktu agrokimiko gehien kontsumitzen zuen herrietako bat zen. Baina SESB erori zenean, eta blokeoarekin batera, produktu horien fluxua eten zen, eta, egoera berrira moldatzeko, aldaketa batzuk oso azkar egin behar izan zituzten: bizikleta pila bat hartu zituzten, garraio motorizatua asko murriztu zuten, eta horrek ekarri zuen bizitza hurbil eratzeko dinamikak areagotzea; elikagaiak bertan ekoitzi behar zituztenez, nekazaritza eraldatu behar izan zuten, eredu ekologikoago batera; jendeak lurra lantzen berriz ikasi behar izan zuenez, unibertsitateko ikasketak horretara bideratu zituzten... Ekologistok desiragarritzat duguna egin zuen gizarte hark, baina herritarrentzat ez zen trantsizio desiragarria izan. Ez zuten borondatez egin, baizik behartuta, eta sufrimendu handiz. Baina, aldi berean, giza garapenaren indize handiei eutsi zieten. Kuban urakanek ez dute sarraski handirik eragin, baina konpara dezagun hori Katrina AEBetara heldu zeneko egoerarekin: errepideetan pertsonek elkar hil zuten gasolinagatik, eta beltzen auzoak erabat abandonatu zituzten. Uste dut Kuba adibide ona dela aztertzeko nola kudea daitezkeen halako baliabide murrizketak elkartasunaren eta biziaren babesaren ikuspegitik.
Ongizatearen eredu dira Eskandinaviako herrialdeak, baina ongizate hori iraunkorra al da?
Ez, aztarna ekologiko itzela dutelako. Munduko beste leku batzuen gainean zamatu dute haien ongizatea: energiaren eta produktuen kontsumo oso altua dute, eta asko inportatu egiten dute. Begiratu Txinara: munduaren fabrika bihurtu da, baina kutsaduraren arazoa haiek jasaten dute.
Zein lotura dute erregai fosilek kapitalismoa hedatzearekin?
Erregai fosilek, batez ere petrolioak, ezaugarri garrantzitsu bat dute: itzulera energetikoaren tasa oso altua izan dute, XX. mendearen lehen erdian batik bat. Kalitate handiko petrolioa ateratzeko prozesuan, inbertitutako upel bakoitzeko beste 100-110 jasotzen zituzten. Kapitalismoak berezkoa du hedatzeko joera, eta hori gauzatzeko energia bektore bat behar du. Erregai fosilek ahalbidetu zuten metabolismo ekonomiko horiek eraikitzea, lurraldeko baliabideak baino askoz gehiago erabiltzea eta urrundik ekartzea, eskala handian ekoiztea, hiri erraldoiak sortzea... Bestela, nola bizi daitezke hiru milioi pertsona Madrilen, bizirik irauteko balio duen ezer ekoizten ez badu?
Itzulera tasa jaisten ari bada eta, gainera, erregai fosilak ez ateratzearen alde egin behar bada, nola kudeatu behar dira herritarren beharrizan energetikoak?
Nahi eta nahi ez, gutxiago kontsumitu beharko dugu. Ekonomiaren eremu materialaren desazkundea egitate bat bada —ez ekologistok gustuko dugun aukera bat, baizik eta seguru gertatuko den zerbait—, bi modutara jorra daiteke. Bat: trantsizio ekologistarako prozesu azkar bat egin daiteke, eta hor badaude proposamen zehatzak. Eta bi: dinamika ekofaxistak ager daitezke. Botere ekonomiko, politiko eta militarra dutenak planteatzen ari dira euren bizi estiloak mantentzea, milaka lagun beren habitatetatik kanporatzea dakarren arren. Zer gertatzen ari da errefuxiatuentzako eremuetan hotzez hiltzen ari direnekin? Sektore bat bere ongizatearen lubakian babesten ari da, eta beste batzuen biziak kolapsatuta daude jada. Eta ardura politikoa dutenek informazioa distortsionatu besterik ez dute egiten. Krisi ekologiko hau zibilizazio krisi bihurtu da, gehiengo sozialek ez daukatelako egoeraren larritasuna antzemateko tresnarik: politikoki eta sozialki oharkabean pasatzen ari da.
Energia berriztagarriak giltzarri dira, baina energia eolikoarekin lotutako hainbat proiekturen aurka agertu da mugimendu ekologista. Zergatik?
Berriztagarrietarako trantsizioak berekin ekarri behar du energia kontsumoa txikitzea, baina ez da beti ikuspegi horretatik planteatzen: berriztagarrien bidez bizimodu berdinak mantentzera begira egiten da. Hori fisikoki ezinezkoa da, eta, gainera, parke eolikoak edonon jartzen saiatzea dakar. Eta guk ez ditugu soilik eolikoak behar; emankortasuna berreskuratzeko zein ura filtratzeko gai diren lurrak ere behar ditugu, eta leku batzuetan eolikoak jartzeak eragina du inguruan. Ekologistak berriztagarrien alde gaude, baina ez zaigu iruditzen bizia iraunarazteko beharrezkoak diren naturaren beste ziklo batzuk suntsitzea zilegi denik ahalik eta energia gehiena sortzearren.
Energia ekoizteko prozesuak birlokalizatu beharko lirateke?
Bai, ezinbestekoa da enpresa handien oligopoliotik ateratzea. Bestalde, energiaren alorrean ere funtsezkoa da produkzioa kontsumoaren lekura hurbiltzea, nahiz eta kasu batzuetan azpiegitura batzuek tamaina handiagoa izan beharko duten, eraginkorrak izateko. Horrez gain, bizitzeko beharrezkoak diren baliabideen kontrol publikoa hartu behar dugu; baina ez soilik estatuaren kontrola, edo, ez behintzat estatu eredu honetan, gobernuen eta enpresen arteko ate birakariekin.
Zein eragin izango du gutxiagorekin bizitzeak egunerokoan?
Ekonomiaren eremu materiala ekologistok nahiko genukeen bezala txikituko bagenu, dagokiena baino askoz gehiago kontsumitzen dutenek aldatu beharko dute neurri handiagoan euren eguneroko bizimodua; eta bizitzeko gutxienekoak ez dituztenek euren kontsumoa handitu. Aberastasuna banatzea oinarrizkoa da.
Nola imajinatzen duzu etorkizun hori?
Garraio kolektiboa erabiliz, oinez eta bizikletan gehiago ibiliz; tableta gutxiago eta sakelako arruntagoak erabiliz; hurbil landutako produktuekin elikatuz; neguan etxean arropa gehiago jantziz eta udan abanikoa maizago erabiliz —besterik da pobrezia energetikoaren auzia, pertsona batzuek ez baitute etxea pixka bat berotzeko baliabiderik—; gutxiago kontsumituz, gehiago iraungo duen arropa gutxiago erosiz, altzariak etengabe ez aldatuz; urtero beste kontinente batera ez bidaiatuz... 1989an Espainiako Estatuan, egun kontsumitzen den energia primarioaren erdia baino gutxiago kontsumitzen zen, eta ez zitzaigun iruditzen gure bizitzak miserableak zirenik. Eremu material batzuk gutxitzeko traba nagusia iruditeria da: barneratu behar dugu deserosotasun kuota jakin batzuk funtsezkoak direla munduan denok bizi ahal izateko.
Hiriak gako dira, gero eta jende gehiago pilatzen dutelako, gainera. Nola aldatu behar dira?
Oso zaila da megahiriak iraunkorrak izatea, batez ere zentroa eta periferiak oso definituta badauzkate. Kontrara gertatzen da, adibidez, Istanbulen: hamabost milioi biztanle ditu, baina auzo bakoitza mikrohiri bat da, eta herritar asko ez dira ia bere auzotik mugitzen, bertan aseta dituztelako behar guztiak; hiria beste modu batera pentsatuta dagoenez, energia eta materialen erabilera beste hiri handietan baino txikiagoa da. Edonola ere, zentzugabea da hiriek hazten jarraitzea; ertainak iraunkorragoak dira, eta giza eskalan egokiagoak: ibiltzea errazten dute, garraio kolektiboan mugitzea... Dena den, gauza asko egin daitezke hirietan, etxeetako energia kontsumoa gutxitzeko batik bat.
Hazkunde demografikoa ere eztabaidagai da. NBEren arabera, mende erdirako 9.600 milioi pertsona biziko dira planetan, eta kopurua 11.000ra iritsiko da. Hazkundea geldiarazi behar al da? Modu etikoan egin daiteke?
Oso eztabaida zaila da. Arrazoiak diost muga fisikoak dituen planeta batean gizaki kopurua ere ezin dela mugarik gabe hazi. Baina iruditzen zait jaiotze tasa txikitzeko mekanismoetan bainoago, aberastasuna birbanatzeko tresnetan pentsatzen hasi behar dugula, kontuan izanda egun planetako biztanleen %20k baino gutxiagok baliabideen %80 baino gehiago kontsumitzen dituztela. Ez da bidezkoa ume asko dituztenengan zentratzea: Alemanian jaiotako haur batek Somaliako hamabostek baino gehiago kontsumituko du, segur aski. Gainera, jaiotza kontrolaz hitz egiteak beldurra ematen du. Batetik, herri pobretuenetan sortzen direlako haur gehien, eta jardun eugenesikoak edo faxistak ekar ditzakeelako. Eta bestetik, gobernuek edo botere esparruek historikoki izan dituzten praktikak oso bortitzak izan direlako emakumeen gorputzekin: esterilizazio behartuak, haur bakarreko politikak... eta horien ondoriozko desorekak.
Gutxiagorekin bizitzeko erronka iruditerietan dagoela esan duzu. Eraldaketa horretarako baldintza sozialik ba al da?
Uste osoa daukat jende askok argi ikusiko lukeela, diskurtso masibo bat egingo balitz. Adibidez: duela urte batzuk Madrilen lehorte handi bat izan zen, eta ur mozketak egitea planteatu zen; aurretik, baina, kanpaina masibo bat egin zuten, ura aurrezteko beharraz ohartarazteko, eta etxeetako ur kontsumoa erradikalki jaitsi zen. Beraz, jendearengana heltzeko gaitasuna eta borondatea badago, egin daiteke. Arazoa da diskurtsoan jauzi kualitatibo bat emateko arazoak dauzkagula: ez dakigu nola heldu jende gehiagorengana. Gainera, auzi honek aurrez aurre ditu enpresa handien interesak; beraz, komeni da ezkutatzea.
Zuk esana da: «Lan desiraezinak daude, pertsona desiragarriek egiten dituzten arren». Enplegu desiraezinak defenditzen jarraitu behar al dute sindikatuek?Interesgarria da eztabaida hori, sindikatuentzat ere ez baita batere erraza. XIX. mendeko sindikalismoa ez zen jaio lanpostuak defendatzeko, baizik eta indarrak metatzeko, langileen baldintzak hobetze aldera. Gerora, itun keynestarraren ondorioz, lanaren nozioa enplegura murriztu zuten, eta enplegua mantentzea lehenetsi zutenez, norabidea aldatu zuten: adibidez, langileentzako osasun baldintza onak eskatu ordez, lanean pozoitzen direnei gehiago ordaintzea eskatzen hasi ziren. Nire ustez, arazo global honen aurrean, sindikatuek lanpostu bakoitza zaintzeari utzi beharko liokete, lanpostuotan daudenen eta besteen bizi baldintzak hobetzeari begiratzeko. Izan ere, sektore batzuetan lana prekarizatzen ari da, ez politika ekologistak aplikatzeagatik, baizik eta kapitalismoaren dinamika sektoreok itotzen ari delako. Erronka da ondo pentsatzea berregituratu beharreko lanpostuetan dauden pertsonak nola babestu.
70eko urteetan argitaratutako Meadows txostenak jada azaleratu zuen hazkunde ekonomiko etengabea bideraezina zela, baliabide fisikoak mugatuak direlako, eta planetako bizia leheneratzea ahalbidetzen duten ziklo naturalen erritmoa ez datorrelako bat kapitalismoaren metabolismoekin. Orduan ohartarazi zuten muga horiek gaindi zitezkeela, eta 40 urte geroago, gainditu egin ditugu. Batetik, hainbat baliabide agortu dira; horrek ez du esan nahi petrolioa edo mineralak amaitu direnik, baizik eta geratzen dena ateratzea oso zaila dela, eta ez duela merezi. Eta, bestetik, giza biziarentzat funtsezkoak diren hainbat dinamika —polinizazioa, fotosintesia, uraren oneratzea...— urritzen ari dira, klima aldaketaren eta bioaniztasun galeraren ondorioz. Kolapso egoeran, arriskua dago produzitzeko eta ekonomia antolatzeko moduak bat-batean erortzeko, eta hala, bizia iraunarazi ezin izateko.
Zein aldagai dago kolapso hori neurtzeko?
Asko dauzkagu: berotegi efektuko gasen isuriak, itsasoaren maila igotzea, muturreko gertaera klimatikoak areagotzea... Baina aldagai oinarrizkoena aztarna ekologikoa da: adierazten du pertsona, hiri edo herrialde batek zenbat lur eremu behar duen bere bizi estilo materiala mantentzeko. Adibidez: Espainiako Estatuko biztanleek batez beste kontsumitzen dutena mantentzeko, hiru planeta baino gehiago beharko genituzke. Gainera, hondatze ekologikoa justiziarekin lotzea ahalbidetzen digu aldagai horrek: erakusten digu leku batzuetan lurraldeak ematen diena baino askoz material, baliabide eta energia gehiagorekin bizi direla, eta, beraz, kanpotik ekarri behar dutela. Ekonomiaren eremu materialaren hazkundea beste pertsona eta lurralde batzuen bizkar egin da beti.
Liburuan ongizate iraunkor kontzeptua erabili duzue: aztarna ekologikoaren eta giza garapenaren indizearen uztartze bat da, planetaren mugak errespetatzen dituena. Halakorik lortu duen herrialderik ba al da?
Polemikoa izaten da, baina orain arte Kuba da bi aldagaiok ondo uztartu dituen herri bakarra. Izan ere, energia eta materialen bat-bateko kolapsoa izan duen bakarrenetakoa da. 1990eko urteetara arte, Kubaren ekonomia kanaberan oinarrituta egon zen: produktu agrokimiko gehien kontsumitzen zuen herrietako bat zen. Baina SESB erori zenean, eta blokeoarekin batera, produktu horien fluxua eten zen, eta, egoera berrira moldatzeko, aldaketa batzuk oso azkar egin behar izan zituzten: bizikleta pila bat hartu zituzten, garraio motorizatua asko murriztu zuten, eta horrek ekarri zuen bizitza hurbil eratzeko dinamikak areagotzea; elikagaiak bertan ekoitzi behar zituztenez, nekazaritza eraldatu behar izan zuten, eredu ekologikoago batera; jendeak lurra lantzen berriz ikasi behar izan zuenez, unibertsitateko ikasketak horretara bideratu zituzten... Ekologistok desiragarritzat duguna egin zuen gizarte hark, baina herritarrentzat ez zen trantsizio desiragarria izan. Ez zuten borondatez egin, baizik behartuta, eta sufrimendu handiz. Baina, aldi berean, giza garapenaren indize handiei eutsi zieten. Kuban urakanek ez dute sarraski handirik eragin, baina konpara dezagun hori Katrina AEBetara heldu zeneko egoerarekin: errepideetan pertsonek elkar hil zuten gasolinagatik, eta beltzen auzoak erabat abandonatu zituzten. Uste dut Kuba adibide ona dela aztertzeko nola kudea daitezkeen halako baliabide murrizketak elkartasunaren eta biziaren babesaren ikuspegitik.
Ongizatearen eredu dira Eskandinaviako herrialdeak, baina ongizate hori iraunkorra al da?
Ez, aztarna ekologiko itzela dutelako. Munduko beste leku batzuen gainean zamatu dute haien ongizatea: energiaren eta produktuen kontsumo oso altua dute, eta asko inportatu egiten dute. Begiratu Txinara: munduaren fabrika bihurtu da, baina kutsaduraren arazoa haiek jasaten dute.
Zein lotura dute erregai fosilek kapitalismoa hedatzearekin?
Erregai fosilek, batez ere petrolioak, ezaugarri garrantzitsu bat dute: itzulera energetikoaren tasa oso altua izan dute, XX. mendearen lehen erdian batik bat. Kalitate handiko petrolioa ateratzeko prozesuan, inbertitutako upel bakoitzeko beste 100-110 jasotzen zituzten. Kapitalismoak berezkoa du hedatzeko joera, eta hori gauzatzeko energia bektore bat behar du. Erregai fosilek ahalbidetu zuten metabolismo ekonomiko horiek eraikitzea, lurraldeko baliabideak baino askoz gehiago erabiltzea eta urrundik ekartzea, eskala handian ekoiztea, hiri erraldoiak sortzea... Bestela, nola bizi daitezke hiru milioi pertsona Madrilen, bizirik irauteko balio duen ezer ekoizten ez badu?
Itzulera tasa jaisten ari bada eta, gainera, erregai fosilak ez ateratzearen alde egin behar bada, nola kudeatu behar dira herritarren beharrizan energetikoak?
Nahi eta nahi ez, gutxiago kontsumitu beharko dugu. Ekonomiaren eremu materialaren desazkundea egitate bat bada —ez ekologistok gustuko dugun aukera bat, baizik eta seguru gertatuko den zerbait—, bi modutara jorra daiteke. Bat: trantsizio ekologistarako prozesu azkar bat egin daiteke, eta hor badaude proposamen zehatzak. Eta bi: dinamika ekofaxistak ager daitezke. Botere ekonomiko, politiko eta militarra dutenak planteatzen ari dira euren bizi estiloak mantentzea, milaka lagun beren habitatetatik kanporatzea dakarren arren. Zer gertatzen ari da errefuxiatuentzako eremuetan hotzez hiltzen ari direnekin? Sektore bat bere ongizatearen lubakian babesten ari da, eta beste batzuen biziak kolapsatuta daude jada. Eta ardura politikoa dutenek informazioa distortsionatu besterik ez dute egiten. Krisi ekologiko hau zibilizazio krisi bihurtu da, gehiengo sozialek ez daukatelako egoeraren larritasuna antzemateko tresnarik: politikoki eta sozialki oharkabean pasatzen ari da.
Energia berriztagarriak giltzarri dira, baina energia eolikoarekin lotutako hainbat proiekturen aurka agertu da mugimendu ekologista. Zergatik?
Berriztagarrietarako trantsizioak berekin ekarri behar du energia kontsumoa txikitzea, baina ez da beti ikuspegi horretatik planteatzen: berriztagarrien bidez bizimodu berdinak mantentzera begira egiten da. Hori fisikoki ezinezkoa da, eta, gainera, parke eolikoak edonon jartzen saiatzea dakar. Eta guk ez ditugu soilik eolikoak behar; emankortasuna berreskuratzeko zein ura filtratzeko gai diren lurrak ere behar ditugu, eta leku batzuetan eolikoak jartzeak eragina du inguruan. Ekologistak berriztagarrien alde gaude, baina ez zaigu iruditzen bizia iraunarazteko beharrezkoak diren naturaren beste ziklo batzuk suntsitzea zilegi denik ahalik eta energia gehiena sortzearren.
Energia ekoizteko prozesuak birlokalizatu beharko lirateke?
Bai, ezinbestekoa da enpresa handien oligopoliotik ateratzea. Bestalde, energiaren alorrean ere funtsezkoa da produkzioa kontsumoaren lekura hurbiltzea, nahiz eta kasu batzuetan azpiegitura batzuek tamaina handiagoa izan beharko duten, eraginkorrak izateko. Horrez gain, bizitzeko beharrezkoak diren baliabideen kontrol publikoa hartu behar dugu; baina ez soilik estatuaren kontrola, edo, ez behintzat estatu eredu honetan, gobernuen eta enpresen arteko ate birakariekin.
Zein eragin izango du gutxiagorekin bizitzeak egunerokoan?
Ekonomiaren eremu materiala ekologistok nahiko genukeen bezala txikituko bagenu, dagokiena baino askoz gehiago kontsumitzen dutenek aldatu beharko dute neurri handiagoan euren eguneroko bizimodua; eta bizitzeko gutxienekoak ez dituztenek euren kontsumoa handitu. Aberastasuna banatzea oinarrizkoa da.
Nola imajinatzen duzu etorkizun hori?
Garraio kolektiboa erabiliz, oinez eta bizikletan gehiago ibiliz; tableta gutxiago eta sakelako arruntagoak erabiliz; hurbil landutako produktuekin elikatuz; neguan etxean arropa gehiago jantziz eta udan abanikoa maizago erabiliz —besterik da pobrezia energetikoaren auzia, pertsona batzuek ez baitute etxea pixka bat berotzeko baliabiderik—; gutxiago kontsumituz, gehiago iraungo duen arropa gutxiago erosiz, altzariak etengabe ez aldatuz; urtero beste kontinente batera ez bidaiatuz... 1989an Espainiako Estatuan, egun kontsumitzen den energia primarioaren erdia baino gutxiago kontsumitzen zen, eta ez zitzaigun iruditzen gure bizitzak miserableak zirenik. Eremu material batzuk gutxitzeko traba nagusia iruditeria da: barneratu behar dugu deserosotasun kuota jakin batzuk funtsezkoak direla munduan denok bizi ahal izateko.
Hiriak gako dira, gero eta jende gehiago pilatzen dutelako, gainera. Nola aldatu behar dira?
Oso zaila da megahiriak iraunkorrak izatea, batez ere zentroa eta periferiak oso definituta badauzkate. Kontrara gertatzen da, adibidez, Istanbulen: hamabost milioi biztanle ditu, baina auzo bakoitza mikrohiri bat da, eta herritar asko ez dira ia bere auzotik mugitzen, bertan aseta dituztelako behar guztiak; hiria beste modu batera pentsatuta dagoenez, energia eta materialen erabilera beste hiri handietan baino txikiagoa da. Edonola ere, zentzugabea da hiriek hazten jarraitzea; ertainak iraunkorragoak dira, eta giza eskalan egokiagoak: ibiltzea errazten dute, garraio kolektiboan mugitzea... Dena den, gauza asko egin daitezke hirietan, etxeetako energia kontsumoa gutxitzeko batik bat.
Hazkunde demografikoa ere eztabaidagai da. NBEren arabera, mende erdirako 9.600 milioi pertsona biziko dira planetan, eta kopurua 11.000ra iritsiko da. Hazkundea geldiarazi behar al da? Modu etikoan egin daiteke?
Oso eztabaida zaila da. Arrazoiak diost muga fisikoak dituen planeta batean gizaki kopurua ere ezin dela mugarik gabe hazi. Baina iruditzen zait jaiotze tasa txikitzeko mekanismoetan bainoago, aberastasuna birbanatzeko tresnetan pentsatzen hasi behar dugula, kontuan izanda egun planetako biztanleen %20k baino gutxiagok baliabideen %80 baino gehiago kontsumitzen dituztela. Ez da bidezkoa ume asko dituztenengan zentratzea: Alemanian jaiotako haur batek Somaliako hamabostek baino gehiago kontsumituko du, segur aski. Gainera, jaiotza kontrolaz hitz egiteak beldurra ematen du. Batetik, herri pobretuenetan sortzen direlako haur gehien, eta jardun eugenesikoak edo faxistak ekar ditzakeelako. Eta bestetik, gobernuek edo botere esparruek historikoki izan dituzten praktikak oso bortitzak izan direlako emakumeen gorputzekin: esterilizazio behartuak, haur bakarreko politikak... eta horien ondoriozko desorekak.
Gutxiagorekin bizitzeko erronka iruditerietan dagoela esan duzu. Eraldaketa horretarako baldintza sozialik ba al da?
Uste osoa daukat jende askok argi ikusiko lukeela, diskurtso masibo bat egingo balitz. Adibidez: duela urte batzuk Madrilen lehorte handi bat izan zen, eta ur mozketak egitea planteatu zen; aurretik, baina, kanpaina masibo bat egin zuten, ura aurrezteko beharraz ohartarazteko, eta etxeetako ur kontsumoa erradikalki jaitsi zen. Beraz, jendearengana heltzeko gaitasuna eta borondatea badago, egin daiteke. Arazoa da diskurtsoan jauzi kualitatibo bat emateko arazoak dauzkagula: ez dakigu nola heldu jende gehiagorengana. Gainera, auzi honek aurrez aurre ditu enpresa handien interesak; beraz, komeni da ezkutatzea.
Zuk esana da: «Lan desiraezinak daude, pertsona desiragarriek egiten dituzten arren». Enplegu desiraezinak defenditzen jarraitu behar al dute sindikatuek?Interesgarria da eztabaida hori, sindikatuentzat ere ez baita batere erraza. XIX. mendeko sindikalismoa ez zen jaio lanpostuak defendatzeko, baizik eta indarrak metatzeko, langileen baldintzak hobetze aldera. Gerora, itun keynestarraren ondorioz, lanaren nozioa enplegura murriztu zuten, eta enplegua mantentzea lehenetsi zutenez, norabidea aldatu zuten: adibidez, langileentzako osasun baldintza onak eskatu ordez, lanean pozoitzen direnei gehiago ordaintzea eskatzen hasi ziren. Nire ustez, arazo global honen aurrean, sindikatuek lanpostu bakoitza zaintzeari utzi beharko liokete, lanpostuotan daudenen eta besteen bizi baldintzak hobetzeari begiratzeko. Izan ere, sektore batzuetan lana prekarizatzen ari da, ez politika ekologistak aplikatzeagatik, baizik eta kapitalismoaren dinamika sektoreok itotzen ari delako. Erronka da ondo pentsatzea berregituratu beharreko lanpostuetan dauden pertsonak nola babestu.
Maite Asensio Lozano
BERRIA
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina
Mundu guzia da libre nahi duen iritzia emateko, baina eskertuko genuke mezu anonimorik ez bidaltzea, zeini zuzendu behar gatzaizkion jakiteko mezuaren bukaeran norberaren izena jarri mesedez.
Ez da irainik onartuko eta errespetu falta sumatzen badugu jakin dezala bere mezua borratua izango dela.
Eskerrik asko.